Wojna jest niesamowita,
świat jest niemożliwy.
Raymond Aron
Współczesne stosunki Rosji ze zbiorowym Zachodem trudno nazwać konstruktywnym lub tym bardziej partnerskim. Wzajemne oskarżenia, głośne stwierdzenia, rosnące szabelki broni i wściekła intensywność propagandy - wszystko to tworzy trwałe wrażenie deja vu. Wszystko to kiedyś było i jest powtarzane teraz - ale w formie farsy. Dzisiejszy przekaz wydaje się powracać do przeszłości, w epickiej konfrontacji dwóch potężnych supermocarstw: ZSRR i USA, które trwały ponad pół wieku i wielokrotnie doprowadzały ludzkość na krawędź globalnego konfliktu zbrojnego. W historii ta wieloletnia konfrontacja została nazwana Zimną Wojną. Jego początek jest uważany przez historyków za słynną mowę brytyjskiego premiera (w tym czasie już byłego) Churchilla, wydanego w Fulton w marcu 1946 r.
Epoka zimnej wojny trwała od 1946 do 1989 roku i zakończyła się obecnym rosyjskim prezydentem Putinem nazywanym "największą geopolityczną katastrofą XX wieku" - Związek Radziecki zniknął z mapy świata, a wraz z nim zniknął cały system komunistyczny. Konfrontacja tych dwóch systemów nie była wojną w bezpośrednim tego słowa znaczeniu, uniknięto pozornego zderzenia sił zbrojnych obu supermocarstw, ale liczne konflikty zbrojne zimnej wojny, które doprowadziły do powstania w różnych regionach planety, pochłonęły miliony istnień.
Podczas zimnej wojny walka między ZSRR i USA toczyła się nie tylko w sferze militarnej czy politycznej. Konkurencja w dziedzinie gospodarczej, naukowej, kulturalnej i innych dziedzinach była nie mniej dotkliwa. Jednak najważniejsza była ideologia: istota zimnej wojny jest najostrzejszą opozycją między dwoma modelami systemu państwowego: komunistycznym i kapitalistycznym.
Nawiasem mówiąc, termin "zimna wojna" został wprowadzony przez kultowego pisarza XX wieku, George'a Orwella. Użył go przed samym początkiem konfrontacji w swoim artykule "Ty i bomba atomowa". Artykuł ukazał się w 1945 roku. W młodości sam Orwell był zagorzałym zwolennikiem ideologii komunistycznej, ale w jego dojrzałych latach był kompletnie rozczarowany, dlatego zapewne zrozumiał to pytanie lepiej niż wielu. Oficjalnie termin "zimna wojna" został po raz pierwszy użyty przez Amerykanów dwa lata później.
Nie tylko Związek Radziecki i Stany Zjednoczone brały udział w zimnej wojnie. Była to globalna konkurencja z udziałem dziesiątek krajów na całym świecie. Niektórzy z nich byli najbliższymi sojusznikami (lub satelitami) supermocarstw, podczas gdy inni byli przypadkowo zaangażowani w konfrontację, czasami nawet wbrew ich woli. Logika procesów wymagała od stron konfliktu stworzenia własnych stref wpływów w różnych regionach świata. Czasem konsolidowano je za pomocą bloków militarno-politycznych, NATO i Pakt Warszawski stały się głównymi związkami Zimnej Wojny. Na ich peryferiach, w redystrybucji stref wpływu, miały miejsce główne konflikty zbrojne zimnej wojny.
Opisany okres historyczny jest nierozerwalnie związany z tworzeniem i rozwojem broni jądrowej. W przeważającej części właśnie obecność tego silnego środka odstraszającego wśród przeciwników uniemożliwiła wejście konfliktu w gorącą fazę. Zimna wojna między ZSRR i USA doprowadziła do bezprecedensowego wyścigu zbrojeń: już w latach 70. przeciwnicy mieli tak wiele głowic nuklearnych, że wystarczyłoby kilka razy, by zniszczyć cały glob. I to nie liczy wielkich arsenałów broni konwencjonalnej.
Przez dziesięciolecia konfrontacje były zarówno okresami normalizacji stosunków między USA i ZSRR (décente), jak i okresami trudnej konfrontacji. Kryzysy zimnej wojny kilkakrotnie doprowadziły świat na krawędź globalnej katastrofy. Najbardziej znanym z nich jest kryzys karaibski, który miał miejsce w 1962 roku.
Koniec zimnej wojny był dla wielu szybki i nieoczekiwany. Związek Radziecki przegrał wyścig gospodarczy z krajami Zachodu. Opóźnienie było zauważalne już pod koniec lat 60., a do lat 80. sytuacja stała się katastrofalna. Silnym ciosem dla krajowej gospodarki ZSRR zajął się spadek cen ropy.
W połowie lat 80. stało się jasne dla sowieckiego przywództwa, że coś musi zostać natychmiast zmienione w kraju, w przeciwnym razie nastąpi katastrofa. Koniec zimnej wojny i wyścig zbrojeń były kluczowe dla ZSRR. Ale pierestrojka, zapoczątkowana przez Gorbaczowa, doprowadziła do likwidacji całej struktury państwowej ZSRR, a następnie do rozpadu państwa socjalistycznego. Co więcej, Stany Zjednoczone, jak się wydaje, nie oczekiwały nawet takiego wyniku: już w 1990 r. Amerykańscy sowieci specjaliści przygotowywali się do kierownictwa na prognozę rozwoju radzieckiej gospodarki do roku 2000.
Pod koniec 1989 roku Gorbaczow i Bush oficjalnie ogłosili w czasie szczytu na Malcie, że światowa zimna wojna dobiegła końca.
Temat zimnej wojny jest dziś bardzo popularny w rosyjskich mediach. Mówiąc o obecnym kryzysie polityki zagranicznej, komentatorzy często używają terminu "nowa zimna wojna". Czy tak jest? Jakie jest podobieństwo i różnica między obecną sytuacją a wydarzeniami sprzed czterdziestu lat?
Zimna wojna: przyczyny i warunki wstępne
Koniec drugiej wojny światowej nadał światu nową geopolityczną rzeczywistość. I nie wyglądała kojąco. Było oczywiste, że początek nowego konfliktu, obecnego między byłymi sojusznikami koalicji antyhitlerowskiej, jest kwestią czasu.
Po wojnie Związek Radziecki i Niemcy leżały w gruzach, a w trakcie działań wojennych Europa Wschodnia została odziedziczona. Gospodarka Starego Świata schodziła w dół.
Wręcz przeciwnie, terytorium Stanów Zjednoczonych praktycznie nie ucierpiało podczas wojny, a ludzkie straty w Stanach Zjednoczonych nie mogły być porównywane ze Związkiem Sowieckim lub krajami Europy Wschodniej. Jeszcze przed rozpoczęciem wojny Stany Zjednoczone stały się wiodącą globalną potęgą przemysłową świata, a dostawy wojskowe dla sojuszników dodatkowo wzmocniły amerykańską gospodarkę. Do 1945 roku Ameryka zdołała stworzyć nową broń o niespotykanej mocy - bomby atomowej. Wszystko to pozwoliło Stanom Zjednoczonym z ufnością liczyć na rolę nowego hegemona w powojennym świecie. Wkrótce stało się jasne, że na drodze do planetarnego przywództwa Stany Zjednoczone miały nowego niebezpiecznego rywala - Związek Radziecki.
ZSRR niemal samodzielnie pokonał najsilniejszą niemiecką armię lądową, ale zapłacił za to ogromną cenę - miliony sowieckich obywateli zginęło na froncie lub w okupacji, dziesiątki tysięcy miast i wiosek legło w gruzach. Mimo to Armia Czerwona zajęła całe terytorium Europy Wschodniej, w tym większość Niemiec. W 1945 r. ZSRR miał niewątpliwie najsilniejsze siły zbrojne na kontynencie europejskim. Stanowiska Związku Radzieckiego w Azji były nie mniej silne. Dosłownie kilka lat po zakończeniu II wojny światowej komuniści doszli do władzy w Chinach, dzięki czemu ten wielki kraj stał się sojusznikiem ZSRR w tym regionie.
Komunistyczne kierownictwo ZSRR nigdy nie porzuciło planów dalszej ekspansji i rozprzestrzeniania swojej ideologii na nowe regiony planety. Można powiedzieć, że przez niemal całą swoją historię polityka zagraniczna ZSRR była dość twarda i agresywna. W 1945 roku pojawiły się szczególnie sprzyjające warunki dla rozwoju ideologii komunistycznej w nowych krajach.
Należy rozumieć, że Związek Radziecki był słabo rozumiany przez większość amerykańskich, a nawet zachodnich polityków. Kraj, w którym nie ma własności prywatnej i stosunków rynkowych, wysadza kościoły, a społeczeństwo znajduje się pod pełną kontrolą służb specjalnych i partii, wydawało im się czymś w rodzaju rzeczywistości równoległej. Nawet Niemcy Hitlera były w czymś bardziej zrozumiałym dla zwykłych Amerykanów. Ogólnie rzecz biorąc, zachodni politycy byli raczej negatywnie nastawieni do ZSRR jeszcze przed początkiem wojny, a po jej ukończeniu do tej postawy dodawano strach.
W 1945 r. Odbyła się konferencja w Jałcie, podczas której Stalin, Churchill i Roosevelt próbowali podzielić świat na sfery wpływów i stworzyć nowe zasady dla przyszłego porządku światowego. Wielu współczesnych uczonych widzi początki Zimnej Wojny podczas tej konferencji.
Podsumowując powyższe, można powiedzieć: zimna wojna między ZSRR a USA była nieunikniona. Kraje te były zbyt różne, by pokojowo koegzystować. Związek Radziecki chciał rozszerzyć obóz socjalistyczny, włączając w to nowe państwa, a Stany Zjednoczone starały się odbudować świat, aby stworzyć bardziej korzystne warunki dla jego wielkich korporacji. Niemniej jednak główne przyczyny zimnej wojny wciąż pozostają w sferze ideologii.
Pierwsze oznaki przyszłej zimnej wojny pojawiły się jeszcze przed ostatecznym zwycięstwem nad nazizmem. Wiosną 1945 r. ZSRR złożył roszczenia terytorialne przeciwko Turcji i zażądał zmiany statusu cieśniny Czarnomorskiej. Stalin był zainteresowany możliwością utworzenia bazy marynarki wojennej w Dardanelach.
Nieco później (w kwietniu 1945 r.) Brytyjski premier Churchill wydał instrukcje, aby przygotować plany ewentualnej wojny ze Związkiem Radzieckim. Później sam o tym pisał w swoich wspomnieniach. Pod koniec wojny Brytyjczycy i Amerykanie trzymali kilka nieuzbrojonych dywizji Wehrmachtu na wypadek konfliktu z ZSRR.
W marcu 1946 r. Churchill wygłosił swoje słynne przemówienie w Fulton, które wielu historyków uważa za przyczynę zimnej wojny. W tym przemówieniu polityk wezwał Wielką Brytanię do zacieśnienia stosunków ze Stanami Zjednoczonymi, aby wspólnie odeprzeć ekspansję Związku Radzieckiego. Churchill dostrzegł niebezpieczny wzrost wpływów partii komunistycznych w państwach Europy. Nalegał, aby nie powtarzać błędów lat trzydziestych i nie być prowadzonym przez agresora, ale stanowczo i konsekwentnie bronić zachodnich wartości.
"... Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem żelazna kurtyna została obniżona na całym kontynencie, a za tą linią znajdują się wszystkie stolice starożytnych państw Europy Środkowo-Wschodniej. (...) Partie komunistyczne, które były bardzo małe we wszystkich wschodnich stanach Europy, przejęli władzę wszędzie i uzyskali nieograniczoną kontrolę totalitarną. (...) Rządy policyjne panują niemal wszędzie, a jak dotąd nie ma prawdziwej demokracji nigdzie poza Czechosłowacją, fakty są następujące: to, oczywiście, nie jest tak wyzwolone . Th Europa, na którą walczył To nie jest to, co jest potrzebne do utrzymania na świecie ... „- opisuje nowy powojenna rzeczywistość w Europie, Churchill - zdecydowanie najbardziej doświadczony i przebiegły polityk Zachodu. W ZSRR przemówienie to nie było zbytnio lubiane, Stalin porównywał Churchilla z Hitlerem i oskarżył go o podsycanie nowej wojny.
Należy rozumieć, że w tym okresie front konfrontacji z zimną wojną często przebiegał poza granicami zewnętrznymi krajów, ale wewnątrz nich. Ubóstwo Europejczyków spustoszonych wojną sprawiło, że byli bardziej podatni na lewicową ideologię. Po wojnie we Włoszech i Francji komuniści byli wspierani przez około jedną trzecią populacji. Z kolei Związek Radziecki robił wszystko, co możliwe, by wspierać krajowe partie komunistyczne.
W 1946 r. Greccy rebelianci, dowodzeni przez lokalnych komunistów, stali się bardziej aktywni i zaopatrywali Związek Radziecki w broń przez Bułgarię, Albanię i Jugosławię. Stłumić powstanie było możliwe dopiero w 1949 roku. Po zakończeniu wojny ZSRR przez długi czas odmawiał wycofania wojsk z Iranu i zażądał nadania mu prawa do protektoratu nad Libią.
W 1947 r. Amerykanie opracowali tak zwany Plan Marshalla, który przewidywał znaczną pomoc finansową dla państw Europy Środkowej i Zachodniej. Program ten obejmuje 17 krajów, łączna kwota transferów wyniosła 17 miliardów dolarów. W zamian za pieniądze Amerykanie zażądali ustępstw politycznych: kraje otrzymujące pomoc musiały wykluczyć komunistów ze swoich rządów. Oczywiście ani ZSRR, ani kraje "demokracji ludowej" z Europy Wschodniej nie otrzymały żadnej pomocy.
Jednym z prawdziwych "architektów" zimnej wojny jest zastępca amerykańskiego ambasadora w ZSRR, George Kennan, który w lutym 1946 r. Wysłał telegram numer 511 do swojej ojczyzny. Przeszła do historii jako "Długi telegram". W dokumencie tym dyplomata uznał niemożliwość współpracy z ZSRR i wezwał swój rząd do zdecydowanego przeciwstawienia się komunistom, ponieważ według Kennana kierownictwo Związku Radzieckiego szanuje jedynie siłę. Później dokument ten w dużej mierze określał pozycję Stanów Zjednoczonych w stosunku do Związku Radzieckiego od wielu dziesięcioleci.
W tym samym roku prezydent Truman ogłosił "politykę powstrzymywania" ZSRR na całym świecie, później nazwano ją "Doktryną Trumana".
W 1949 r. Utworzono największy blok militarno-polityczny - Organizację Traktatu Północnoatlantyckiego lub NATO. Obejmuje większość krajów Europy Zachodniej, Kanady i Stanów Zjednoczonych. Głównym celem nowej struktury była ochrona Europy przed inwazją sowiecką. W 1955 r. Komunistyczne kraje Europy Wschodniej i ZSRR stworzyły własny sojusz wojskowy, zwany Organizacją Układu Warszawskiego.
Etapy zimnej wojny
Wyróżnia się następujące etapy zimnej wojny:
- 1946 - 1953. Początkowy etap, którego początek jest zwykle przemówieniem Churchilla w Fulton. W tym czasie powstaje Plan Marshalla dla Europy, Sojusz Północnoatlantycki i Organizacja Układu Warszawskiego, czyli wyznaczani są główni uczestnicy Zimnej Wojny. W tym czasie wysiłki sowieckiego wywiadu i kompleksu wojskowo-przemysłowego miały na celu stworzenie własnej broni jądrowej, w sierpniu 1949 r. ZSRR przetestował swoją pierwszą bombę atomową. Ale Stany Zjednoczone nadal zachowały znaczną przewagę zarówno pod względem liczby opłat, jak i liczby przewoźników. W 1950 r. Rozpoczęła się wojna na Półwyspie Koreańskim, która trwała do 1953 r. I stała się jednym z najbardziej krwawych konfliktów militarnych ubiegłego wieku;
- 1953 - 1962 Jest to bardzo kontrowersyjny okres zimnej wojny, w którym doszło do "odwilży" Chruszczowa i kryzysu karaibskiego, który niemal zakończył się wojną nuklearną między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim. W tych latach miały miejsce antykomunistyczne powstania na Węgrzech iw Polsce, kolejny berliński kryzys i wojna na Bliskim Wschodzie. W 1957 r. ZSRR z powodzeniem przetestował pierwszą międzykontynentalną rakietę balistyczną zdolną do dotarcia do Stanów Zjednoczonych. W 1961 r. ZSRR przeprowadził demonstracyjne testy najpotężniejszego ładunku termojądrowego w historii ludzkości - "bomby carskiej". Karaibski kryzys doprowadził do podpisania kilku dokumentów dotyczących nierozprzestrzeniania broni jądrowej między mocarstwami;
- 1962 - 1979 Okres ten można nazwać apogeum zimnej wojny. Wyścig zbrojeń osiąga maksimum intensywności, wydając na nie dziesiątki miliardów dolarów, podkopując ekonomię rywali. Próby rządu czechosłowackiego przeprowadzenia prozachodnich reform w tym kraju zostały wstrzymane w 1968 r. Przez wejście na jego terytorium wojsk członków Układu Warszawskiego. Napięcie między dwoma krajami było oczywiście obecne, ale sowiecki sekretarz generalny Breżniew nie był fanem przygód, więc można było uniknąć ostrych kryzysów. Co więcej, na początku lat 70. zaczęło się tak zwane "odprężenie napięć międzynarodowych", które nieco zmniejszyło intensywność konfrontacji. Podpisano ważne dokumenty dotyczące broni jądrowej, wdrożono wspólne programy kosmiczne (słynny "Apollo-Sojuz"). W czasie zimnej wojny było to niezwykłe wydarzenie. Jednak "odprężenie" zakończyło się w połowie lat 70., gdy Amerykanie rozmieścili rakiety nuklearne średniego zasięgu w Europie. ZSRR zareagował, wprowadzając podobne systemy uzbrojenia. W połowie lat siedemdziesiątych gospodarka radziecka zaczęła wyraźnie zwalniać, ZSRR pozostawał w tyle w sferze naukowej i technicznej;
- 1979-1987 Stosunki między mocarstwami pogorszyły się ponownie po wkroczeniu wojsk sowieckich do Afganistanu. W odpowiedzi Amerykanie zbojkotowali olimpiady, którą Związek Radziecki był gospodarzem w 1980 roku, i zaczęli pomagać afgańskim mudżahedinom. W 1981 r. Do Białego Domu dołączył nowy amerykański prezydent - republikanin Ronald Reagan, który stał się najsilniejszym i najbardziej konsekwentnym przeciwnikiem ZSRR. To z jego uchem rozpoczął się program inicjatywy obrony strategicznej (SDI), który miał chronić terytorium USA przed sowieckimi głowicami. W czasach Reagana Stany Zjednoczone zaczęły rozwijać broń neutronową, a alokacje na potrzeby wojskowe znacznie wzrosły. W jednym ze swoich przemówień amerykański prezydent nazwał ZSRR "imperium zła";
- 1987 - 1991 Ten etap to koniec zimnej wojny. Nowy sekretarz generalny, Michaił Gorbaczow, doszedł do władzy w ZSRR. Rozpoczął globalne zmiany w kraju, radykalnie zrewidował politykę zagraniczną państwa. Rozpoczęło się kolejne rozładowanie. Głównym problemem Związku Radzieckiego był stan gospodarki, osłabiony przez wydatki wojskowe i niskie ceny energii - główny produkt eksportowy państwa. Теперь СССР уже не мог позволить себе вести внешнюю политику в духе холодной войны, ему нужны были западные кредиты. Буквально за несколько лет накал конфронтации между СССР и США практически сошел на нет. Были подписаны важные документы, касающиеся сокращения ядерных и обычных вооружений. В 1988 году начался вывод советских войск из Афганистана. В 1989 году один за другим начались "сыпаться" просоветские режимы в Восточной Европе, а в конце этого же года была разбита Берлинская стена. Многие историки считают именно это событие настоящим концом эпохи холодной войны.
Почему СССР проиграл в Холодной войне?
Несмотря на то, что с каждым годом события холодной войны все дальше от нас, темы, связанные с этим периодом, вызывают возрастающий интерес в российском обществе. Отечественная пропаганда нежно и заботливо пестует ностальгию части населения по тем временам, когда "колбаса была по два - двадцать и нас все боялись". Такую, мол, страну развалили!
Почему же Советский Союз, располагая огромными ресурсами, имея весьма высокий уровень социального развития и высочайший научный потенциал, проиграл свою главную войну - Холодную?
СССР появился в результате невиданного ранее социального эксперимента по созданию в отдельно взятой стране справедливого общества. Подобные идеи появлялись в разные исторические периоды, но обычно так и оставались прожектами. Большевикам следует отдать должное: им впервые удалось воплотить в жизнь этот утопический замысел на территории Российской империи. Социализм имеет шансы занять свое месть как справедливая система общественного устройства (социалистические практики все явственнее проступают в социальной жизни скандинавских стран, например) - но это было неосуществимо в то время, когда эту общественную систему пытались внедрить революционным, принудительным путем. Можно сказать, что социализм в России опередил свое время. Едва ли он стал таким уж ужасным и бесчеловечным строем, особенно в сравнении с капиталистическим. И уж тем более уместно вспомнить, что исторически именно западноевропейские «прогрессивные» империи стали причиной страданий и гибели самого большого количества людей по всему миру - России далеко в этом отношении, в частности, до Великобритании (наверно, именно она и является подлинной «империей зла», орудием геноцида для Ирландии, народов американского континента, Индии, Китая и много кого еще). Возвращаясь к социалистическому эксперименту в Российской империи начала 20 века, следует признать: народам, проживающим в ней, это стоило неисчислимых жертв и страданий на протяжении всего столетия. Немецкому канцлеру Бисмарку приписывают такие слова: "Если вы хотите построить социализм, возьмите страну, которую вам не жалко". К сожалению, не жалко оказалось Россию. Тем не менее, никто не имеет право обвинять Россию в ее пути, особенно учитывая внешнеполитическую практику прошлого 20 века в целом.
Проблема только в том, что при социализме советского образца и общем уровне производительных сил 20 века экономика работать не хочет. Od słowa w ogóle. Человек, лишенный материальной заинтересованности в результатах своего труда, работает плохо. Причем на всех уровнях, начиная от обычного рабочего и заканчивая высоким чиновником. Советский Союз - имея Украину, Кубань, Дон и Казахстан - уже в середине 60-х годов был вынужден закупать зерно за границей. Уже тогда ситуация с обеспечением продовольствием в СССР была катастрофической. Тогда социалистическое государство спасло чудо - обнаружение "большой" нефти в Западной Сибири и подъем мировых цен на это сырье. Некоторые экономисты считают, что без этой нефти развал СССР случился бы уже в конце 70-х годов.
Говоря о причинах поражения Советского Союза в холодной войне, конечно же, не следует забывать и об идеологии. СССР изначально создавался, как государство с абсолютно новой идеологией, и долгие годы она его была мощнейшим оружием. В 50-е и 60-е годы многие государства (особенно в Азии и Африке) добровольно выбирали социалистический тип развития. Верили в строительство коммунизма и советские граждане. Однако в уже в 70-е годы стало понятно, что строительство коммунизма - это утопия, которая на то время не может быть осуществлена. Более того, в подобные идеи перестали верить даже многие представители советской номенклатурной элиты - главные будущие выгодоприобретатели распада СССР.
Но при этом следует отметить, что в наши дни многие западные интеллектуалы признают: именно противостояние с «отсталым» советским строем заставляло капиталистические системы мимикрировать, принимать невыгодные для себя социальные нормы, которые первоначально появились в СССР (8-часовой рабочий день, равные права женщин, всевозможные социальные льготы и многое другое). Не лишним будет повторить: скорее всего, время социализма пока еще не наступило, поскольку для этого нет цивилизационной базы и соответствующего уровня развития производства в глобальной экономике. Либеральный капитализм - отнюдь не панацея от мировых кризисов и самоубийственных глобальных войн, а скорее наоборот, неизбежный путь к ним.
Проигрыш СССР в холодной войне был обусловлен не столько мощью его противников (хотя, и она была, безусловно, велика), сколько неразрешимыми противоречиями, заложенными внутри самой советской системы. Но в современном мироустройстве внутренних противоречий меньше не стало, и уж точно не прибавилось безопасности и покоя.
Итоги Холодной войны
Конечно, главным положительным итогом холодной войны является то, что она не переросла в войну горячую. Несмотря на все противоречия между государствами, у сторон хватило ума осознать, на каком краю они находятся, и не переступить роковую черту.
Однако и другие последствия холодной войны трудно переоценить. По сути, сегодня мы живем в мире, который во многом был сформирован в тот исторический период. Именно во времена холодной войны появилась существующая сегодня система международных отношений. И она худо-бедно, но работает. Кроме того, не следует забывать, что значительная часть мировой элиты была сформирована еще в годы противостояния США и СССР. Можно сказать, что они родом из холодной войны.
Холодная война оказывала влияние практически на все международные процессы, которые происходили в этот период. Возникали новые государства, начинались войны, вспыхивали восстания и революции. Многие страны Азии, Африки получили независимость или избавились от колониального ига благодаря поддержке одной из сверхдержав, которые стремились таким образом расширить собственную зону влияния. Еще и сегодня существуют страны, которые можно смело назвать "реликтами Холодной войны" - например, Куба или Северная Корея.
Нельзя не отметить тот факт, что холодная война способствовала развитию технологий. Противостояние супердержав дало мощный толчок изучению космического пространства, без него неизвестно, состоялась бы высадка на Луну или нет. Гонка вооружений способствовала развитию ракетных и информационных технологий, математики, физики, медицины и многого другого.
Если говорить о политических итогах этого исторического периода, то главным из них, без сомнения, является распад Советского Союза и крушение всего социалистического лагеря. В результате этих процессов на политической карте мира появилось около двух десятков новых государств. России в наследство от СССР досталось весь ядерный арсенал, большая часть обычных вооружений, а также место в Совбезе ООН. А США в результате холодной войны значительно усилили свое могущество и сегодня, по факту, являются единственной супердержавой.
Окончание Холодной войны привело к двум десятилетиям бурного роста мировой экономики. Огромные территории бывшего СССР, прежде закрытые "железным занавесом", стали частью глобального рынка. Резко снизились военные расходы, освободившиеся средства были направлены на инвестиции.
Однако главным итогом глобального противостояния между СССР и Западом стало наглядное доказательство утопичности социалистической модели государства в условиях общественного развития конца 20 века. Сегодня в России (и других бывших советских республиках) не утихают споры о советском этапе в истории страны. Кто-то видит в нем благо, другие называют величайшей катастрофой. Должно родиться хотя бы еще одно поколение, чтобы на события холодной войны (как и на весь советский период) стали смотреть, как на исторический факт - спокойно и без эмоций. Коммунистический эксперимент - это, конечно же, важнейший опыт для человеческой цивилизации, который до сих пор не "отрефлексирован". И возможно, этот опыт еще принесет России пользу.
