Przez ponad 30 lat po drugiej wojnie światowej Związek Radziecki znajdował się w stanie pokoju, nie biorąc udziału w żadnych większych konfliktach zbrojnych. Tak więc radzieccy doradcy wojskowi i żołnierze brali udział w wojnach i konfliktach, ale nie odbywały się one na terytorium ZSRR i były zasadniczo mało znaczące, jeśli chodzi o zakres udziału obywateli radzieckich w nich. Tak więc wojna w Afganistanie stała się największym konfliktem zbrojnym od 1945 roku, w którym uczestniczyli sowieccy żołnierze i oficerowie.
Tło historyczne
Od XIX wieku trwała pokojowa walka między imperiami rosyjskimi i brytyjskimi, zmierzająca do rozszerzenia strefy wpływów w regionie Azji Środkowej. Jednocześnie wysiłki Rosji zmierzały do przyłączenia się do ziem położonych na południowych przedmieściach (Turkiestan, Chiwa, Bukhara) i Wielkiej Brytanii - w sprawie kolonizacji Indii. To tutaj już w 1885 r. Zderzyły się interesy obu potęg. Jednak nie doszło do wojny, a strony nadal kolonizowały ziemie, które były w ich strefach wpływów. Jednocześnie Afganistan był kamieniem węgielnym w stosunkach między Rosją a Wielką Brytanią, co stanowiło bardzo korzystne stanowisko, które umożliwiłoby decydującą kontrolę nad regionem. Jednocześnie kraj pozostawał neutralny, czerpiąc własne korzyści z takiej sytuacji.
Pierwsza próba podbicia Afganistanu przez koronę brytyjską nastąpiła już w latach 1838-1842. Wtedy brytyjskie siły ekspedycyjne natknęły się na uparty opór wojsk afgańskiego emiratu, a także na partyzancką wojnę. Rezultatem było zwycięstwo Afganistanu, zachowanie jego niepodległości i wycofanie brytyjskich żołnierzy z kraju. Jednak wzrosła obecność Wielkiej Brytanii w regionie Azji Środkowej.
Następną próbą przejęcia przez Brytyjczyków Afganistanu była wojna, która trwała od 1878 do 1880 roku. Podczas tej wojny wojska brytyjskie ponownie poniosły serię porażek z armii afgańskiej, ale armia afgańska została z kolei pokonana. W rezultacie Afganistan stał się brytyjskim protektoratem, a południowa część kraju została przyłączona do brytyjskich Indii.
Jednak ten stan rzeczy był również tymczasowy. Kochający wolność Afgańczycy nie chcieli pozostać pod kontrolą Brytyjczyków, a niezadowolenie szybko dojrzewało w tym kraju. Jednak realna szansa na pozbycie się brytyjskiego protektoratu pojawiła się w Afganistanie dopiero po pierwszej wojnie światowej. W lutym 1919 r. Amanullah Khan wstąpił na tron w Afganistanie. Był wspierany przez przedstawicieli "Młodych Afgańczyków" i armii, którzy chcieli pozbyć się wreszcie ucisku Brytyjczyków. Już po objęciu tronu Amanullah Khan ogłosił niepodległość tego kraju od Wielkiej Brytanii, co spowodowało inwazję brytyjskich żołnierzy. Szybko pokonano 50-tysięczną armię afgańską, ale potężny ruch narodowy niemal zmienił brytyjskie zwycięstwa wojskowe. Już w sierpniu 1919 r. Został podpisany traktat pokojowy między Afganistanem a Wielką Brytanią, zgodnie z którym Afganistan stał się całkowicie niezależnym państwem, a jego granica leżała wzdłuż linii Durand (nowoczesna granica afgańsko-pakistańska).
W polityce zagranicznej najbardziej widoczna była orientacja na młode państwo radzieckie. Przyszli tu sowieccy instruktorzy wojskowi, którzy pozwolili stworzyć dość gotowe do walki lotnictwo, a także ci, którzy uczestniczyli w działaniach wojennych przeciwko afgańskim rebeliantom.
Jednak północ Afganistanu stała się przystanią dla masowej migracji mieszkańców radzieckiej Azji Środkowej, którzy nie chcieli zaakceptować nowego rządu. Powstały tutaj oddziały basmach, które następnie przeprowadzały partyzanckie ataki na terytorium ZSRR. W tym przypadku finansowanie sił zbrojnych było prowadzone przez Wielką Brytanię. W związku z tym rząd sowiecki wysłał notę protestu do Amanullaha Khana, po czym kanały pomocy angielskiej dla Basmachis zostały zasadniczo wstrzymane.
Jednak w samym Afganistanie nie było spokoju. Już na jesieni 1928 r. Na wschodzie kraju wybuchło nowe powstanie, Habibullah, które również otrzymało wsparcie od Wielkiej Brytanii. W rezultacie Amanullah Khan został zmuszony do ucieczki do Kandahar, a Habibulla przejął władzę. Rezultatem tego było całkowite zanurzenie się Afganistanu w otchłań anarchii, kiedy absolutnie wszystko zostało poddane pogromom: szkołom, szpitalom, kiszlakom.
Tak więc do kwietnia 1929 r. Powstała trudna sytuacja: prawowity władca Afganistanu, Amanullah Khan, był w Kandahar, tworząc armię wiernych mu ludzi. W Kabulu był jednak Habibullah, który nadal narzucał okrutne prawa islamskiego fundamentalizmu. W tej sytuacji przywódcy radzieccy postanowili pomóc prawowitemu przywódcy Afganistanu odzyskać władzę w tym kraju. 15 kwietnia wojska sowieckie pod dowództwem sowieckiego attache wojskowego V. Primakowa przekroczyły granicę Afganistanu i rozpoczęły aktywną walkę przeciwko zwolennikom Habibullaha. Wydarzenia z pierwszych dni rozwinęły się jednoznacznie na korzyść Armii Czerwonej, a liczba strat korelowała w przybliżeniu 1: 200 na jej korzyść. Sukcesy tej operacji, osiągnięte w ciągu półtora miesiąca, były jednak sfrustrowane lotem Amanullaha Chana do Indii i zaprzestaniem jego walki o władzę. Po tym, sowiecki kontyngent został wycofany z kraju.
W 1930 r. Armia Czerwona ponownie rozpoczęła kampanię przeciwko terytorium Afganistanu, aby pokonać tamtejsze gangi basmachi i zniszczyć ich bazy ekonomiczne i bazy zaopatrzeniowe. Basmachi jednak nie zaakceptowali bitwy i wycofali się do centralnych regionów kraju, w wyniku czego stała obecność wojsk radzieckich w Afganistanie stała się nie tylko niecelowa, ale także dyplomatycznie niebezpieczna. Pod tym względem Armia Czerwona opuściła kraj.
W samej Afganistanie wojna domowa ustąpiła dopiero pod koniec 1929 r., Kiedy Habibullah został obalony przez Nadir Shah (ten ostatni został królem Afganistanu). Potem kraj nadal się rozwijał, aczkolwiek bardzo powoli. Stosunki ze Związkiem Radzieckim były dość bliskie, dzięki czemu kraj czerpał z tego wiele korzyści, głównie ekonomicznych.
Na przełomie lat 50. i 60. XX w. Zaczęły pojawiać się popularne ruchy demokratyczne, w tym marksistowskie, w Afganistanie. Tak więc, Nur Mohammed Taraki, dziennik poety, stał się ideologicznym inspiratorem i przywódcą ruchu marksistowskiego. To on 1 stycznia 1965 r. Ogłosił utworzenie PDPA, Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu. Jednak skład partii był niejednorodny - w jego składzie byli zarówno ludzie z niższych warstw społecznych, jak i środkowi, a nawet wyżsi. To nieuchronnie doprowadziło do konfliktu wewnątrz partii i spowodowało jego podział już w 1967 r., Kiedy powstały od razu dwa oddziały: Khalk (Lud, najbardziej radykalna frakcja) i Parcham (Sztandar, umiarkowany ułamek reprezentowany głównie przez przedstawiciele inteligencji).
Monarchia w Afganistanie pozostała do 1973 roku, kiedy kuzyn Kinga Mohammed Daoud przewodził przewrotowi antymonarchistycznemu i nie doszedł do władzy jako premier. Zmiana formy rządu praktycznie nie miała wpływu na stosunki sowiecko-afgańskie, ponieważ Mohammed Daoud nadal utrzymywał bliskie stosunki z ZSRR. Nazwa kraju zmieniła się na Republika Afganistanu.
W ciągu następnych pięciu lat Mohammed Daoud podjął kroki w celu modernizacji przemysłu afgańskiego i państwa jako całości, ale jego kroki nie przyniosły żadnych rezultatów. W 1978 r. Sytuacja w kraju była taka, że prawie wszystkie grupy ludności były przeciwne zarozumiałemu premierowi. Fakt, że już w 1976 r. Obie frakcje Partii Ludowo-Demokratycznej - Khalk i Parcham - zgodziły się współpracować przeciwko dyktaturze Dauda, mogą mówić o surowości sytuacji politycznej.
Rewolucja i zamordowanie Mahometa Dauda, które miało miejsce 28 kwietnia 1978 r. Pod przewodnictwem Ludowo-Demokratycznej Partii Armenii i armii, stały się kamieniem milowym w historii kraju. Teraz w Afganistanie ustanowiono reżim bardzo podobny i zbliżony do radzieckiego, który nie mógł nie spowodować kolejnego zbliżenia między tymi dwoma krajami. Podobnie jak w ZSRR, Nur Mohammed Taraki, sekretarz generalny Komitetu Centralnego PDPA, który był przywódcą frakcji Khalk, został głową państwa. Nazwa państwa zmieniła się na "Demokratyczna Republika Afganistanu".
Początek wojny domowej
Jednak w Afganistanie nadal nie było spokoju. Po pierwsze, po rewolucji kwietniowej (lub Saurowskiej) nasiliła się walka między frakcjami PDPA. Ponieważ to skrzydło Chalk zyskało dominującą pozycję w rządzie, Parchamists zaczęli stopniowo wycofywać się z dźwigni władzy. Kolejnym procesem było odejście od islamskich tradycji w kraju, otwarcie szkół, szpitali i fabryk. Również ważnym dekretem był nieodpłatny przydział ziemi chłopom.
Niemniej wszystkie te działania, które miały na celu poprawę życia, a tym samym uzyskanie poparcia ludzi, doprowadziły głównie do diametralnie odmiennych rezultatów. Rozpoczęła się formacja zbrojnych oddziałów opozycji, składająca się głównie z chłopów, co w zasadzie nie jest zaskakujące. Ludzie, którzy żyli islamskimi tradycjami od setek lat i stracili je z dnia na dzień po prostu nie mogli tego zaakceptować. Działania armii rządowej Afganistanu, które często powodowały ataki na spokojne wioski, których mieszkańcy nie byli związani z opozycją, również prowokowały niezadowolenie.
W 1978 r. Rozpoczęła się wojna domowa, która w rzeczywistości trwa do dnia dzisiejszego w Afganistanie. Na początku tej wojny toczyła się wojna między rządem afgańskim a zbrojnymi rebeliantami, tak zwanymi "dushmanami". Jednak w 1978 r. Działania rebeliantów nadal nie były dostatecznie skoordynowane i polegały głównie na atakach na afgańskie jednostki wojskowe i ostrzeliwaniu kolumn. Zdarzały się także strajki przeciwko partyjnym funkcjonariuszom, ale dotyczyło to głównie przedstawicieli partii niższego szczebla.
Jednak głównym sygnałem, że uzbrojona opozycja była dojrzała i gotowa na decydujące środki, było powstanie w dużym mieście Herat, które wybuchło w marcu 1979 roku. Jednocześnie istniało realne niebezpieczeństwo zdobycia miasta, ponieważ afgańska armia rządowa bardzo niechętnie walczyła ze swoimi rodakami, a częste były przypadki przeniesienia rządowych żołnierzy na stronę rebeliantów.
W związku z tym wśród afgańskich przywódców zaczęła się prawdziwa panika. Stało się jasne, że utrata tak dużego centrum administracyjnego jak Herat sprawi, że stanowiska rządu zostaną poważnie zachwiane. Rozpoczęła się długa seria negocjacji pomiędzy przywódcami afgańskimi i sowieckimi. Podczas tych negocjacji afgański rząd zażądał wysłania oddziałów radzieckich, by pomogły w tłumieniu rebelii. Jednakże przywódcy radzieccy zrozumieli, że interwencja sowieckich sił zbrojnych w konflikcie doprowadziłaby do pogorszenia sytuacji, w tym międzynarodowej.
W końcu afgańska armia rządowa była w stanie poradzić sobie z buntem w Heracie, ale sytuacja w tym kraju nadal się pogarszała. Stało się jasne, że w kraju już trwa wojna domowa. Tak więc rządowa armia afgańska została wciągnięta w walkę z gangami rebeliantów, którzy kontrolowali głównie tereny wiejskie i górskie. "Ludowy" rząd afgański zdołał utrzymać pod kontrolą tylko kilka dużych miast (i nie zawsze całkowicie).
W tym samym kontekście popularność Nura Mohammad Taraki w Afganistanie zaczęła spadać, a jego premier, Hafizullah Amin, szybko zyskiwał na znaczeniu politycznym. Amin był dość twardym politykiem, który uważał, że tylko za pomocą środków wojskowych można zamówić porządek w kraju.
Tajne intrygi w afgańskim rządzie doprowadziły do tego, że w połowie września 1979 r. Nur Mohammad Taraki został usunięty ze wszystkich swoich stanowisk i wykluczony z PDPA. Przyczyną tego był niefortunny zamach na życie premiera Amina, kiedy przybył on do rezydencji Taraki w celu negocjacji. Ta próba (lub prowokacja, ponieważ wciąż nie ma wystarczających dowodów na to, że sam Mohammad Taraki był zaangażowany w tę próbę) uczyniła go oczywistym wrogiem Amina, który zdał pierwszy wyrok śmierci. Taraki został zabity w październiku 1979 roku, a jego krewni i przyjaciele zostali zabrani do więzienia w Puli-Charkhi.
Po tym, jak stał się władcą Afganistanu, Hafizullah Amin zaczął oczyszczać szeregi kleru i rywalizującej frakcji, Parcham.
Decyzja o wkroczeniu wojsk sowieckich do Afganistanu i eliminacji Amina
W tym samym czasie Amin uświadomił sobie, że nie może już dłużej radzić sobie z rebeliantami. Coraz częściej dochodziło do przypadków żołnierzy i oficerów, którzy przeszli z rządu armii afgańskiej w szeregi Mudżahedinów. Jedynym środkiem odstraszającym w jednostkach afgańskich byli sowieccy doradcy wojskowi, którzy niekiedy dzięki sile swego autorytetu i charakteru zapobiegali takim incydentom. Podczas licznych negocjacji między przywódcami sowieckimi i afgańskimi, Biuro Centralnego Komitetu KPZR, po rozważeniu wszystkich za i przeciw, na posiedzeniu 12 grudnia 1979 r., Zdecydowało się rozmieścić ograniczony kontyngent wojsk do Afganistanu.
W Afganistanie wojska radzieckie były jeszcze w lipcu 1979 r., Gdy batalion 111. pułku spadochronowego ze 105. Dywizji Powietrzno-desantowej został wysłany do Bagram (miasta położonego około 60 km od Kabulu, także dużej bazy lotniczej w kraju). Zadaniem batalionu było kontrolowanie i ochrona lotniska Bagram, skąd wylądowały iz którego wystartowały radzieckie samoloty zaopatrzone w zaopatrzenie dla afgańskiego kierownictwa. 14 grudnia 1979 r. Batalion z 345. oddzielnego pułku spadochronowego przybył tutaj jako posiłki. Również 20 grudnia radziecki "muzułmański batalion" został przeniesiony do Kabulu, który otrzymał to imię, ponieważ był pakowany wyłącznie przez sowieckich żołnierzy z republik środkowoazjatyckich. Batalion ten został włączony do brygady bezpieczeństwa Pałacu Amin, rzekomo w celu wzmocnienia ochrony afgańskiego przywódcy. Ale niewiele osób wiedziało, że przywódcy radzieckiej partii postanowili "usunąć" zbyt impulsywnego i upartego przywódcę Afganistanu.
Istnieje wiele wersji, dla których zdecydowano się usunąć Hafizulu Amina i umieścić Babrak Karmal na jego miejscu, ale nie ma zgody w tej sprawie. Jest prawdopodobne, że po przywróceniu porządku w Afganistanie z pomocą wojsk radzieckich, Amin stałby się zbyt niezależny, co przy bliskich kontaktach ze Stanami Zjednoczonymi zagroziłoby sowieckiej obecności w tym kraju. Gdyby Stany Zjednoczone były reprezentowane przez Amina jako sojusznika, zagrożenie dla południowych granic ZSRR stałoby się oczywiste. Nie zapominajcie też, że Amin z jego szerokimi represjami i morderstwem Nur Mohammad Taraki zdołał w bardzo krótkim czasie obrócić się przeciwko sobie nie tylko niższym warstwom społeczeństwa afgańskiego (którzy byli jednak w większości przeciwni reżimowi), ale i elity afgańskie. Koncentrując wielką moc w swoich rękach, nie zamierzał dzielić się z nikim. Opieranie się na takim przywódcy dla sowieckiego przywództwa byłoby, łagodnie mówiąc, nierozsądne.
Do 25 grudnia 1979 r. Dwie dywizje z karabinami maszynowymi i jedna dywizja powietrzna, dwa pułki z karabinami maszynowymi, 2 pułki powietrzne bombowców myśliwskich, 2 pułki śmigłowców, jeden pułk lotniczy przygotowano do wjazdu do Afganistanu z okręgów wojskowych Azji Środkowej, Turkiestanu i Białorusi. - brygady szturmowe i tylne podpory. Ponadto trzy kolejne dywizje zostały utworzone jako rezerwa według stanów wojennych. Wszystkie te oddziały były częścią 40. Armii Uzbrojonej, która miała wkroczyć do Afganistanu.
Załogę wojsk wykonali głównie rezerwistki - mieszkańcy republik Azji Centralnej, powołani do szkolenia wojskowego. Na przykład w 201. dywizjonie z karabinami maszynowymi, którego zadaniem było maszerować i zajmować pozycje w rejonie miasta Kunduz, około połowa personelu była rezerwistami. Wszystko to oczywiście miało negatywny wpływ na trening bojowy pododdziałów, ale jeśli uznamy, że udział wojsk radzieckich w działaniach wojennych nie był zaplanowany, to taka "demonstracja siły" miała sens.
Już 25 grudnia rozpoczęło się wejście do Afganistanu ograniczonego kontyngentu żołnierzy radzieckich (OXV). Pierwszymi, którzy wkroczyli na terytorium Afganistanu, były jednostki 108. Dywizji Strzelców Zmotoryzowanych, a także jednostki 103. Dywizji Powietrznej Gwardii, które wylądowały w Kabulu metodą lądowania. Tego samego dnia do kraju wszedł 4. batalion szturmowy 56-osobowej brygady bojowej, której zadaniem było objęcie ochroną strategicznie ważnego tunelu na Przełęcz Salang.
W okresie od 25 grudnia do 31 grudnia 1979 r. Prawie wszystkie jednostki 40. Armii, przeznaczone do tego celu, wkroczyły na terytorium Afganistanu.
Od marca 1980 r. Rozmieszczenie jednostek 40. armii było następujące:
- Кабул - 103-я гвардейская воздушно-десантная дивизия и 108-я мотострелковая дивизия.
- Баграм - 345-й отдельный парашютно-десантный полк.
- Герат - 101-й мотострелковый полк 5-й мотострелковой дивизии.
- Шинданд - 5-я мотострелковая дивизия.
- Кундуз - 201-я мотострелковая дивизия и 56-я отдельная десантно-штурмовая бригада.
- Кандагар - 70-я отдельная мотострелковая бригада.
- Джелалабад - 66-я отдельная мотострелковая бригада.
- Газни - 191-й отдельный мотострелковый полк.
- Пули-Хумри - 395-й мотострелковый полк 201-й мотострелковой дивизии.
- Ханабад - 122-й мотострелковый полк 201-й мотострелковой дивизии.
- Файзабад - 860-й отдельный мотострелковый полк.
- Джабаль-Уссарадж - 177 мотострелковый полк 108-й мотострелковой дивизии.
- Авиационные части базировались на аэродромах: Баграм, Кундуз, Шинданд, Кандагар, Джелалабад, Файзабад, Газни и Гардез.
27 декабря 1979 года силами группы «Альфа» в резиденции Амина была проведена операция по ликвидации строптивого лидера. В её результате Хафизула Амин был ликвидирован, и в ночь на 28 декабря в Кабул прибыл новый правитель Афганистана - Бабрак Кармаль. В эту же ночь (с 27 на 28 декабря) советские войска, в основном силами 103-й воздушно-десантной дивизии, заняли ряд важных зданий афганской столицы и установили над ними полный контроль.
Начало войны (1979-1982)
Первые потери ОКСВ в Афганистане начал нести ещё в декабре 1979 года. Так, 25 декабря при заходе на посадку на аэродром Кабула Ил-76 с десантниками 103-й воздушно-десантной дивизии врезался в гору. В результате погибли десятки солдат и офицеров.
Уже с первых дней пребывания ограниченного контингента советских войск в Афганистане наши части начали втягиваться в боевые действия, которые поначалу носили исключительно эпизодический характер. Так, 11 января 1980 года подразделения 186-го мотострелкового полка 108-й мотострелковой дивизии взяли штурмом кишлак Нахрин не далеко от Баглана, подавив мятеж афганского артиллерийского полка. При этом потери при проведении операции были чрезвычайно низкими (двое раненных и двое убитых при около 100 убитых афганцах).
Примечательно, что характер первых боевых операций советских войск в Афганистане носил скорее подавление восстаний афганских частей, чем бои с душманами, отряды которых ещё по сути создавались и формировались. Также в задачи советских частей в это время входило поддержание контроля над рядом крупных населённых пунктов страны, разоружение дезертиров и обустройство быта.
Первым боестолкновением советских войск с душманами стала Кунарская операция, проводившаяся с конца февраля по середину марта 1980 года. В ходе этой операции три советских батальона совершили рейд против бандформирований в одноимённой провинции. В результате, нанеся противнику существенные потери, наши войска потеряли 52 человека убитыми.
С начала весны 1980 года война в Афганистане развернулась в полной мере. Для обеспечения контроля над рядом районов, а также для снижения эффективности действий мятежников советские воинские части начали регулярно привлекаться к боевым операциям, нередко во взаимодействии с афганской армией ("зелёными") либо афганскими частями МВД ("царандой"). Боеспособность афганской правительственной армии (в отличие от моджахедов) находилась на весьма низком уровне, что объяснялось нежеланием простых афганцев воевать за то, что сами они толком не знали.
Хоть эффективность действий ОКСВА и была довольно высокой, но и потери с увеличением интенсивности боевых действий резко выросли. Естественно, об этом умалчивалось в официальной советской прессе, которая заявляла, что "советские войска находятся в Афганистане для манёвров, а также для оказания интернациональной помощи братскому народу, заключающейся в строительстве больниц, домов и школ".
К середине 1980 года Политбюро ЦК КПСС приняло решение о выводе из Демократической республики Афганистан ряда танковых и зенитных частей, которые в условиях партизанской войны оказались не нужны. Однако в то же время вопрос о полном выводе советских войск из страны был отложен. Стало ясно, что Советская Армия "увязла" в Афганистане, и этот факт просто не мог остаться незамеченным в ЦРУ. Именно 1980 год характеризуется началом сотрудничества между американскими спецслужбами и афганскими моджахедами.
1981 год для ОКСВА характеризуется дальнейшей интенсификацией боевых действий. В течение первой половины года советские войска вели бои с мятежниками в основном в северных и восточных провинциях Афганистана, однако уже в мае обострилась обстановка в центральном районе страны - возле Кабула. Здесь активизировались действия со стороны группировки Ахмад-Шаха Масуда, чье вотчиной было Панджшерское ущелье, благодаря чему он и получил титул "Льва Панджшера". Целью действий его группировки было расширение района контроля, а также сковывание советских войск во избежание их проникновения в Панджшер.
Тем не менее, к августу 1981 года в Панджшерском ущелье советскими войсками были проведены уже четыре общевойсковые операции. Однако, как и в предыдущие разы, советские войска занимали территорию ущелья, уничтожали часть живой силы противника и его склады с боеприпасами, но надолго удержаться здесь не могли - сказывались трудности в их снабжении вдалеке от мест постоянной дислокации подразделений, а также то, что душманы в такой "глухой" местности действовали исключительно дерзко. Результативность Панджшерских операций серьёзно снижалась тем, что мятежники покидали ущелье загодя, оставляя лишь заслоны из мелких отрядов и минируя тропы.
К концу 1981 года стало ясно, что душманы, имея неистощимый поток добровольцев и снабжения из Пакистана, могут воевать сколько угодно долго. Именно с этой целью, для перекрытия горных троп на юго-востоке, в город Гардез, столицу провинции Пактия, была из Кундуза переброшена 56-я отдельная десантно-штурмовая бригада. Дополнительно усилились действия других советских подразделений у южной границы Афганистана. И действительно, уже в первые месяцы 1982 года удалось существенно сократить поток пополнений и снабжения для моджахедов из Пакистана. Однако в последующие месяцы ввиду активизации действий душман в других районах страны ситуация практически вернулась к своему начальному состоянию. Наиболее ярким эпизодом, свидетельствовавшим о возросших боевых возможностях мятежников, стало окружение ими целого батальона (4-го десантно-штурмового) 56-й десантно-штурмовой бригады в районе Алихейля. Лишь благодаря энергичным действиям руководства бригады, а также грамотному взаимодействию родов войск (авиация, десант и артиллерия) батальон был деблокирован со сравнительно небольшими потерями.
Война продолжается (1982-1987)
1982 год ознаменовался также крупной трагедией на стратегически важном для всего Афганистана тоннеле через перевал Саланг. В ноябре там была совершена диверсионная акция душман, заключавшаяся в том, что выход с одной стороны тоннеля был заблокирован их машинами.
Вследствие этой акции погибло 64 советских солдата, а также более 100 афганцев, в том числе и мирных жителей. Мятежники в погоне за сиюминутным успехом не остановились даже перед убийством своих соотечественников, афганских женщин и детей.
В конце того же 1982 года в Москве была проведена встреча между президентом Пакистана Зия уль-Хаком и главой СССР Юрием Андроповым. В ходе встречи были обсуждены условия прекращения предоставления Пакистаном помощи афганским мятежникам, а также условия вывода советских войск из страны.
В течение 1983 года советские войска в Афганистане продолжали выполнять операции против отрядов вооружённой оппозиции. Однако данный период характеризуется возросшей интенсивностью боевых действий в районе советско-афганской границы (Мармольская операция), а также завершением боёв в Панджшерском ущелье путём подписания перемирия с вооружёнными отрядами Ахмад-Шаха Масуда. Находившийся в ущелье 177-й отряд специального назначения по итогам был выведен из него после 8 месяцев напряжённых боевых действий.
В апреле в провинции Нимроз был разгромлен крупный укреплённый район боевиков Рабати-Джали. Данный укрепрайон также имел и функции перевалочной базы для транспортировки наркотиков. После его уничтожения экономической базе мятежников был нанесён существенный урон, не говоря уже о том, что они лишились мощной базы, способной пропускать большое количество боевиков из Ирана и Пакистана.
Ещё одной "горячей" точкой в отнюдь не спокойном Афганистане летом 1983 года стал город Хост, расположенным на юго-востоке страны, практически вплотную у границы Пакистана. Именно на него в июле начали наступление душманы. Их замысел был прост: захватить город и сделать его столицей "мятежных" районов. Взятие Хоста позволило бы им получить признание в мире.
Однако упорная оборона Хоста внесла коррективы в планы руководства афганской оппозиции. Не сумев взять город сходу, было решено взять его в кольцо блокады. Но и этот план потерпел крах. Советские войска при массированной поддержке авиации и артиллерии сумели сорвать попытку блокады города.
Зима 1983-1984 годов в Афганской войне примечательна тем, что вооружённые отряды оппозиции во время неё впервые не покидали территорию Афганистана, как это имело место быть ранее. Это стало причиной обострившейся обстановки в районе Кабула и Джелалабада, где моджахеды начали обустройство баз и укрепрайонов для долговременной партизанской войны.
Именно в этой связи уже в начале 1984 года было принято решение о проведении советскими войсками операции "Завеса". Её суть заключалась в создании заградительной линии вдоль афгано-пакистанской и частично афгано-иранской границ с целью пресечения снабжения отрядов моджахедов и перехвата караванов, идущих на территорию Афганистана. Для этих целей выделялись довольно крупные силы общей численностью от 6 до 10 тысяч человек и большое количество авиации и артиллерии.
Но операция в конечном итоге не достигла своей цели, так как полностью перекрыть границу с Пакистаном было практически невозможно, особенно столь ограниченными, хоть и мобильными, силами. Перехватывалось лишь 15-20% от общего числа караванов, шедших из Пакистана.
1984 год характеризуется в основном боевыми действиями против вновь созданных перевалочных пунктов и укреплённых районов душман с целью лишения их долговременных баз и в конечном итоге уменьшения интенсивности их действий. В то же время моджахеды вели не только боевые действия, но и осуществили ряд террористических актов в городах страны, как, например, взрыв автобуса с пассажирами в Кабуле в июне того же года.
Во второй половине 84-го года мятежники активизировались в районе города Хост, в связи с чем здесь в ноябре-декабре проводилась крупная армейская операция по сопровождению колонн и прорыва через порядки душман, пытавшихся взять город. В итоге моджахеды понесли крупные потери. Стоит, однако, отметить, что и потери советских войск были весьма ощутимы. Постоянные подрывы на минах, которых к 1984 году на афганских дорогах стало чуть ли не в 10 раз больше по сравнению с начальным периодом войны, неожиданные обстрелы колонн и советских подразделений уже превосходили по уровню потерь обычные огневые контакты с душманами.
Тем не менее, ситуация на январь 1985 года оставалась стабильной. Афганское правительство при прочной поддержке Советской Армии удерживало Кабул и ряд провинциальных центров. Моджахеды же вовсю "хозяйничали" в сельской и горной местности, имея серьёзную поддержку среди дехкан - афганских крестьян и получая снабжение из Пакистана.
Именно с целью увеличить количество перехватываемых караванов, идущих из Пакистана и Ирана, весной 1985 года на территорию Афганистана были введены 15-я и 22-я отдельные бригады специального назначения ГРУ. Будучи разделёнными на несколько отрядов, они были рассредоточены по всей территории страны, от Кандагара до Джелалабада. Благодаря своей мобильности и исключительной боеспособности, отряды специального назначения ГРУ ГШ сумели существенно сократить количество караванов, проводимых из Пакистана, а также, как следствие, серьёзно ударить по снабжению душман в ряде районов.
Тем не менее, 1985 год ознаменовался в первую очередь крупными и кровопролитными операциями в Панджшерском ущелье, а также в районе Хоста и в так называемой "зелёной зоне" ряда провинций. Эти операции обеспечили разгром ряда банд, а также захват большого количества оружия и боеприпасов. Например, в провинции Баглан серьёзные потери были нанесены отрядам полевого командира Саид Мансура (сам он остался жив).
Примечателен 85-й год и тем, что Политбюро ЦК КПСС приняло курс на политическое решение афганской проблемы. Новые веяния, вызванные молодым Генеральным Секретарём М. Горбачёвым, в афганском вопросе пришлись как нельзя кстати, и уже в феврале следующего, 1986 года, началась разработка плана поэтапного вывода советских войск из Афганистана.
В 1986 году отмечается возросшая результативность действий советских войск против баз и укреплённых районов моджахедов, в результате которых были разгромлены следующие пункты: "Карера" (март, провинция Кунар), "Джавара" (апрель, провинция Хост), "Кокари-Шаршари" (август, провинция Герат). В то же время был осуществлён ряд крупных операций (например, на севере страны, в провинциях Кундуз и Балх).
4 мая 1986 года на XVIII пленуме ЦК НДПА на пост генсека вместо Бабрака Кармаля был избран бывший глава афганской службы безопасности (ХАД) М. Наджибулла. Новый глава государства заявил о новом - исключительно политическом - курсе на решение внутриафганских проблем.
В это же время М. Горбачёв объявил о скором выводе из Афганистана ряда воинских частей численностью до 7 тысяч человек. Тем не менее, вывод шести полков из Афганистана состоялся лишь 4 месяца спустя, в октябре. Данный ход был скорее психологическим, направленным на то, чтобы показать западным державам готовность Советского Союза к решению афганского вопроса мирным путём. Тот факт, что ряд выводимых подразделений практически не участвовал в боевых действиях, а личный состав ряда вновь сформированных полков составляли исключительно отслужившие 2 года и демобилизуемые солдаты, никого не смутил. Именно поэтому данный шаг советского руководства являлся весьма серьёзной победой при минимальных жертвах.
Также важным событием, открывшим страницу нового, заключительного периода войны СССР в Афганистане, стало провозглашение афганским правительством курса на национальное примирение. Данный курс предусматривал уже с 15 января 1987 года прекращение огня в одностороннем порядке. Однако планы нового афганского руководства так и остались планами. Афганская вооружённая оппозиция расценила данную политику как причину слабости и активизировало усилия по борьбе против правительственных войск по всей территории страны.
