Po bitwie pod Stalingradem, która zakończyła się klęską dla Niemiec, Wehrmacht próbował zemsty w następnym, 1943 roku. Ta próba przeszła do historii jako bitwa pod Kurskiem i stała się ostatnim punktem zwrotnym w Wielkiej Ojczyźnie i II wojnie światowej.
Prehistoria bitwy pod Kurskiem
Podczas kontrofensywy od listopada 1942 r. Do lutego 1943 r. Armia Czerwona zdołała pokonać dużą niemiecką grupę, okrążyć i zmusić do poddania się szóstą armię Wehrmachtu pod Stalingradem, a także wyzwolić rozległe terytoria. Tak więc w styczniu-lutym wojska radzieckie zdołały zdobyć Kursk i Charków, a tym samym przeciąć niemiecką obronę. Szczelina osiągnęła około 200 kilometrów szerokości i 100-150 głębokości.
Zdając sobie sprawę z tego, że dalsza sowiecka ofensywa może doprowadzić do upadku całego frontu wschodniego, hitlerowski na początku marca 1943 r. Podjął serię energicznych działań w regionie Charkowa. Bardzo szybko powstała grupa szokowa, która do 15 marca ponownie zdobyła Charkow i podjęła próbę odcięcia półki w rejonie Kurska. Jednak tutaj niemiecka ofensywa została zatrzymana.
Począwszy od kwietnia 1943 r. Linia frontu radziecko-niemieckiego była prawie równa na całej jej długości, a tylko w rejonie Kurska była zgięta, tworząc duży występ, który wszedł w stronę niemiecką. Konfiguracja frontu jasno pokazała, gdzie będą rozgrywane główne bitwy w letniej kampanii z 1943 roku.
Plany i siły stron przed bitwą pod Kurskiem
Wiosną gorąca debata wśród przywódców niemieckich wybuchła nad losem kampanii lata 1943 roku. Część generałów niemieckich (na przykład G. Guderian) proponowała w zasadzie powstrzymanie się od ofensywy w celu zgromadzenia sił na kampanię ofensywną na dużą skalę z 1944 roku. Jednak większość niemieckich przywódców wojskowych zdecydowanie zdecydowała się na ofensywę już w 1943 roku. Ta ofensywa miała być swoistą zemstą za upokarzającą porażkę w Stalingradzie, a także na ostatnim przejściu wojny na korzyść Niemiec i ich sojuszników.
Tak więc, latem 1943 r., Rozkaz Hitlera ponownie zaplanował kampanię ofensywną. Warto jednak zauważyć, że od 1941 do 1943 r. Skala tych kampanii stale malała. Tak więc, jeśli w 1941 r. Wehrmacht rozpoczął ofensywę na całym froncie, w 1943 r. Był to tylko niewielki sektor frontu radziecko-niemieckiego.
Znaczenie operacji, zwanej "Cytadelą", polegało na atakowaniu dużych sił Wehrmachtu u podstawy Kurskiego Wybrzuszenia i uderzeniu w kierunku Kurska. Radzieckie wojska na półce musiały nieuchronnie przedostać się do środowiska i zostać zniszczone. Następnie planowano rozpocząć ofensywę w formacji naruszenia radzieckiej obrony i dotrzeć do Moskwy z południowego zachodu. Ten plan, jeśli zostałby z powodzeniem wdrożony, byłby prawdziwą katastrofą dla Armii Czerwonej, ponieważ w podziemiach Kurska była bardzo duża liczba żołnierzy.
Przywódcy sowieccy wyciągnęli ważne wnioski od wiosny 1942 i 1943 roku. Tak więc w marcu 1943 r. Armia Czerwona została wyczerpana przez ofensywne bitwy, które doprowadziły do klęski pod Charkowem. Po tym wydarzeniu postanowiono nie rozpoczynać letniej kampanii z ofensywą, ponieważ było oczywiste, że Niemcy zamierzają także zaatakować. Także przywódcy radzieccy nie mieli wątpliwości, że Wehrmacht zaatakuje właśnie na Wybrzeżu Kurskim, gdzie konfiguracja linii frontu przyczyniła się do tego w jak największym stopniu.
Dlatego, po rozważeniu wszystkich okoliczności, dowództwo sowieckie zdecydowało się zniszczyć oddziały niemieckie, wyrządzić im poważne straty, a następnie przystąpić do ofensywy, ostatecznie ustalając punkt zwrotny w wojnie na korzyść krajów koalicji antyhitlerowskiej.
Za atak na Kursk przywódcy niemieccy skupili bardzo dużą grupę 50 dywizji. Z tych 50 dywizji, 18 było czołgami i zmotoryzowanymi. Z nieba grupa niemiecka została pokryta lotnictwem 4. i 6. lotniczej floty Luftwaffe. Tak więc całkowita liczba żołnierzy niemieckich na początku bitwy pod Kurskiem wynosiła około 900 tysięcy osób, około 2700 czołgów i 2000 samolotów. Ze względu na to, że północne i południowe grupy Wehrmachtu na Kurskim Wybrzerzu były częścią różnych grup armii ("Centrum" i "Południe"), dowództwo to sprawowali dowódcy tych grup armii - marszałek polowy Kluge i Manstein.
Sowieckie ugrupowanie na Wybrzeżu Kurskim było reprezentowane przez trzy fronty. Północną ścianę półki broniły oddziały Frontu Centralnego dowodzone przez generała armii Rokossowskiego, na południu przez oddziały frontowe Voronezh, dowodzone przez generała armii Vatutina. Również w szpicach Kurska znajdowały się oddziały Frontu Stepowego, dowodzone przez pułkownika generała Koneva. Ogólne dowództwo oddziałów w szybie Kurska zapewnili marszałkowie Wasilewski i Żukow. Liczba żołnierzy radzieckich wynosiła około 1 milion 350 000 ludzi, 5000 czołgów i około 2900 samolotów.
Początek bitwy pod Kurskiem (5 - 12 lipca 1943 r.)
Rankiem 5 lipca 1943 r. Wojska niemieckie rozpoczęły ofensywę na Kursk. Jednak przywódcy radzieccy wiedzieli o dokładnym czasie rozpoczęcia tej ofensywy, dzięki czemu był w stanie podjąć szereg działań zaradczych. Jednym z najważniejszych środków była organizacja kontrpreparatu artylerii, co pozwoliło w pierwszych minutach i godzinach bitwy spowodować poważne straty i znacznie ograniczyć ofensywne zdolności niemieckich żołnierzy.
Rozpoczęła się jednak niemiecka ofensywa, a na początku udało mu się osiągnąć sukces. Pierwsza linia radzieckiej obrony została złamana, ale Niemcom nie udało się osiągnąć żadnych poważnych sukcesów. Na północnym skraju Kurskiego Wybrzuszenia Wehrmacht uderzył w kierunku Olkhovatki, ale nie udało mu się przedrzeć przez sowieckie fortyfikacje, zwrócił się w stronę Ponyri. Jednak tutaj radziecka obrona była w stanie oprzeć się naporowi niemieckich żołnierzy. W wyniku walk w dniach 5-10 lipca 1943 r. 9. armia niemiecka poniosła straszliwe straty w czołgach: około dwie trzecie pojazdów nie działało. 10 lipca armia przeniosła się do obrony.
Bardziej dramatycznie sytuacja rozwijała się na południu. Tutaj armia niemiecka na początku zdołała przeniknąć do radzieckiej obrony, ale jej nie złamała. Ofensywa została przeprowadzona w kierunku osady Oboyan, która została zatrzymana przez wojska radzieckie, co również spowodowało znaczne szkody dla Wehrmachtu.
Po kilku dniach walk niemieccy przywódcy postanowili przesunąć kierunek głównego uderzenia na Prochorowkę. Realizacja tej decyzji w życiu obejmowałaby większy obszar niż planowano. Jednak jednostki radzieckiej armii czołgów 5. Gwardii stanęły na drodze niemieckich czołgów czołgów.
12 lipca w rejonie Prochorowka wybuchła jedna z największych bitew pancernych w historii. Około 700 czołgów uczestniczyło w nim od strony niemieckiej, a około 800 od strony radzieckiej, a oddziały sowieckie rozpoczęły kontratakowanie części Wehrmachtu w celu wyeliminowania penetracji wroga do radzieckiej obrony. Jednak ten kontratak nie przyniósł znaczących rezultatów. Armia Czerwona była w stanie powstrzymać atak Wehrmachtu na południe od Wybrzeża Kurskiego, ale możliwe było przywrócenie pozycji do początku niemieckiej ofensywy zaledwie dwa tygodnie później.
Do 15 lipca, po poniesieniu ogromnych strat w wyniku ciągłych zaciętych ataków, Wehrmacht niemal wyczerpał swoje zdolności ofensywne i został zmuszony do przejścia przez defensywę z przodu. Do 17 lipca rozpoczęło się wycofywanie wojsk niemieckich na linie startowe. Biorąc pod uwagę ewoluującą sytuację, a także dążąc do celu, jakim jest spowodowanie poważnej porażki z wrogiem, Komenda Główna Naczelna, 18 lipca 1943 r., Usankcjonowała przeniesienie wojsk radzieckich na Wybrzeżu Kurskim na kontrofensywę.
Teraz niemieckie wojska zostały zmuszone do obrony, aby uniknąć katastrofy militarnej. Jednak jednostki Wehrmachtu, poważnie wyczerpane w ofensywnych bitwach, nie mogły zapewnić poważnego oporu. Wojska radzieckie, wzmocnione rezerwami, były pełne mocy i gotowości do zmiażdżenia wroga.
W celu pokonania oddziałów niemieckich pokrywających Kurski Bulge, opracowano i przeprowadzono dwie operacje: "Kutuzow" (by pokonać grupę Oryol Wehrmachtu) i "Rumyantsev" (by pokonać grupę Belgorod-Charków).
W wyniku sowieckiej ofensywy grupy żołnierzy niemieckich Orli i Belgorod zostały pokonane. 5 sierpnia 1943 r. Orlik i Biełgorod zostały wyzwolone przez wojska sowieckie, a Kurski Bulge praktycznie przestał istnieć. Tego samego dnia Moskwa po raz pierwszy pozdrowiła oddziały radzieckie, które wyzwoliły miasta od wroga.
Ostateczną bitwą w bitwie pod Kurskiem było wyzwolenie Charkowa przez wojska radzieckie. Walka o to miasto przybrała bardzo zaciekły charakter, jednak dzięki zdecydowanemu atakowi Armii Czerwonej miasto zostało wyzwolone do końca sierpnia 23. Jest to zdobycie Charkowa i jest uważane za logiczną konkluzję bitwy pod Kurskiem.
Straty po stronie
Szacunki strat Armii Czerwonej, a także żołnierzy Wehrmachtu, mają różne szacunki. Jeszcze większa niejednoznaczność wynika z dużych różnic między szacunkami strat stron w różnych źródłach.
Tak więc sowieckie źródła wskazują, że podczas bitwy pod Kurskiem Armia Czerwona straciła około 250 tysięcy zabitych i około 600 tysięcy rannych. Jednak niektóre dane Wehrmachtu wskazują 300 tysięcy zabitych i 700 tysięcy rannych. Straty pojazdów opancerzonych wahają się od 1000 do 6000 czołgów i dział samobieżnych. Radzieckie straty lotnicze szacuje się na 1600 samochodów.
Jednak w odniesieniu do oceny strat danych Wehrmachtu różnią się jeszcze bardziej. Według danych niemieckich utrata wojsk niemieckich wynosiła od 83 do 135 tysięcy zabitych. Ale jednocześnie dane sowieckie wskazują liczbę zabitych żołnierzy Wehrmachtu na około 420 tys. Straty niemieckich pojazdów pancernych wynoszą od 1000 czołgów (według danych niemieckich) do 3000. Straty w lotnictwie wynoszą około 1700 samolotów.
Wyniki i wartość bitwy pod Kurskiem
Bezpośrednio po bitwie pod Kurskiem i bezpośrednio podczas niej Armia Czerwona rozpoczęła serię operacji na dużą skalę, mających na celu wyzwolenie ziem sowieckich z okupacji niemieckiej. Wśród tych operacji: "Suworow" (operacja wyzwalająca Smoleńsk, Donbass i Czernigow-Połtawę.
W ten sposób zwycięstwo w Kursku otworzyło wojskom sowieckim szeroki zakres działania operacyjnego. Niemieccy żołnierze, pozbawieni krwi i pokonani w wyniku letnich bitew, przestali być poważnym zagrożeniem do grudnia 1943 roku. Jednak to absolutnie nie oznacza, że Wehrmacht w tym czasie nie był silny. Wręcz przeciwnie, zaciekle warcząc, oddziały niemieckie starały się utrzymać przynajmniej linię Dniepru.
Dla dowództwa sojuszników, w lipcu 1943 r., Lądowanie na Sycylii, bitwa pod Kurskiem stała się swego rodzaju "pomocą", ponieważ Wehrmacht nie mógł teraz przenieść rezerw na wyspę - Front Wschodni był bardziej priorytetowy. Nawet po klęsce pod Kurskiem, dowództwo Wehrmachtu zostało zmuszone do przeniesienia nowych sił z Włoch na wschód, a na ich miejsce wysłać oddziały, zmaltretowane w bitwach z Armią Czerwoną.
Dla dowództwa niemieckiego Bitwa o Kursk stała się momentem, gdy plany pokonania Armii Czerwonej i zwycięstwa nad ZSRR stały się w końcu złudzeniem. Stało się jasne, że przez dość długi czas Wehrmacht będzie musiał powstrzymać się od prowadzenia aktywnych działań.
Bitwa pod Kurskiem była zakończeniem radykalnej zmiany w Wielkiej Ojczyźnie i II Wojnie Światowej. Po tej bitwie strategiczna inicjatywa ostatecznie przeszła w ręce Armii Czerwonej, dzięki której do końca 1943 r. Zostały wyzwolone rozległe tereny Związku Radzieckiego, w tym tak duże miasta jak Kijów i Smoleńsk.
W sensie międzynarodowym zwycięstwo w bitwie pod Kurskiem to moment, w którym narody Europy, zniewolone przez nazistów, wzięły sobie do serca. Ruch wyzwoleńczy w Europie zaczął rosnąć jeszcze szybciej. Kulminacja nastąpiła w 1944 roku, kiedy upadek III Rzeszy był bardzo oczywisty.
